ბალთიუსის ნამუშევართა ალბომი მხატვრის მელანქოლიურ ფერწერულ ტილოზეა გადაშლილი – „პეიზაჟი ძროხით“. ვენეციური შტორებიდან კაშკაშა სინათლე ჩემს ოთახში აღწევს და ფურცლებზე წვრილ-წვრილ ხაზებს ტოვებს. შუქ-ჩრდილი. ნახატზე გვიანი შემოდგომაა გამოსახული. ყავისფერი მიწა. შიშველი ხეები. ცა ცისფერია. წინ ხელაწეული კაცი დგას, ძროხის გვერდით. ფერმის ვარდისფერი ნაგებობები ვერტიკალურ ტილოს ორ ნაწილად ყოფს, შვეულად. ფანჯარაში ამინდი ნახატზე გამოხატულ განწყობას ესადაგება. შემოდგომის მზიანი, ნათელი დღეა. ნიუ-იორკი, სადაც ზაფხული ჯოჯოხეთია, შემოდგომა კი – ახალი სიცოცხლის დასაწყისი. ყველაფერი საუკეთესო კულტურას შემოდგომისთვის აქვს შემონახული. ხშირად ვფიქრობ, რომ ქალაქში, სადაც მე გავიზარდე, ყველაფერი პირიქით იყო. ზაფხული და ზღვა მისი არსებობის მთავარი საზრისი იყო. შემოდგომაზე ქალაქი ცარიელდებოდა. წვიმა დაუნდობლად უტყლაშუნებდა ხეებზე ფოთლებს. ჰორიზონტზე, მზისა და ზღვის შეხვედრის ადგილზე, ღრუბლები დასეირნობდნენ. ჩრდილოეთის ქარი ქოჩორა, თეთრ ტალღებს აშლიდა და ზღვას გასული ზაფხულის ყველა სურნელისა და მოგონებისგან დაცლიდა. პლაჟი, ჩვეულებრივ, სანაპირო ზოლად გადაიქცეოდა, ქალაქი კი ნახევრად ცარიელ, საშინელ მოჩვენებას ემსგავსებოდა. «Как дела, Вася?» – ასეთ დღეებში მისალმებისას სოხუმელები ქუდს წამოსწევდნენ და ერთმანეთს ასე მოიკითხავდნენ: «Нормально, замечательно... «все хорошо, прекрасная маркиз», все хорошо, все хорошо...».


თბილისი შემოდგომის ქალაქია. ზაფხული – ცხელი, ზამთარი – ცივი, გაზაფხული –დაგვიანებული. მხოლოდ შემოდგომაა თბილი, ლამაზი და კეთილი.

სამხატვრო აკადემიაში სწავლა სექტემბერში იწყებოდა. წყნეთიდან ფეხით ვეშვებოდი ქალაქში. ყოველ დილით სიცივისაგან აკანკალებული, გათოშილი, გავივლიდი მძინარე სოფელს და გახურებული გავდიოდი ბილიკზე, რომელსაც თბილისისაკენ მივყავდი. წყნეთიდან თბილისისკენ, შუა გზაზე, უზარმაზარი ქვის სკულპტურა იდგა, ვაჟა-ფშაველას ქანდაკება, ხეებსა და ბუჩქებში ჩაფლული. მე ვესალმებოდი პოეტს, თვალს შევავლებდი ანონიმი, უნიჭო ავტორის ნაცოდვილარ უაზრო ქანდაკებას და გზას ვაგრძელებდი. სოფელ ბაგებში პირველ სახლს მდიდრული და მოვლილი ეზო ჰქონდა. ხალხში ამბობდნენ, რომ ეს სახლი შევარდნაძეებს ეკუთვნოდათ. შემდეგ, როგორც წესი, თავდაღმართში, არაჩვეულებრივი განწყობით ვეშვებოდი. წერეთლის სახლის უზარმაზარ ჭიშკარსა და ღობეს ჩავუვლიდი, საიდანაც ავი ძაღლების ყეფა ისმოდა. ეზოდან ამოწვერილ თუჯის მახინჯი თავთავის სკულპტურას ყურადღებით ვათვალიერებდი და ყოველ ჯერზე გაკვირვებული ვრჩებოდი მისი უმსგავსობით.

აკადემიამდე ნახევარი გზა ტყეა. და ვინაიდან ტყე, რაც უნდა იყოს, მისტიკური, საიდუმლოებებით სავსე ადგილია, გზაზე ათობით კოშმარულ სცენარს ვთხზავდი. მაგალითად, ხანდახან მეჩვენებოდა, რომ ბუჩქებიდან შეიძლებოდა ნამდვილი მგელი გამოვარდნილიყო. „და მაშინ რა ვქნა“? – ვეკითხებოდი საკუთარ თავს. „გავიქცე? ხეზე ავძვრე? ქვას დავავლო ხელი და თავი დავიცვა?“ სინამდვილეში აზრზე არ ვიყავი, როგორ უნდა მოვქცეულიყავი, გზაზე ნადირს რომ გადავყროდი. „და თუ მგელს მონადირეები მოსდევენ?“ – არ ცხრებოდა გონება. „და ქართველი მონადირეები, მარჯვნივ და მარცხნივ – ყველა მიმართულებით ისვრიან.“

– ყაჩაღები?

– ყაჩაღებისთვის მე არაფერი გამაჩნდა, გარდა ცარიელი ჯიბეებისა...

– მეწყერი რომ ჩამოწვეს?

– მოვუვლი...

– ქარიშხალი?

– დავიმალები…

– ყინვები?

– ცეცხლს დავანთებ!

არც მგელი და, მით უფრო – მონადირე, გზაზე არასდროს შემხვედრია. სამაგიეროდ, მათ ნაცვლად ჩემს ცხოვრებაში გაჩნდა ის. ყველაზე ლამაზი გოგონა, ლერწამივით მოხდენილი, გრძელი თითბრისფერი თმა, მაღალი ყვრიმალები, ცისფერი, ღრმა თვალები, სავსე ტუჩები, თხელი, სწორი ცხვირი. ეს სრულყოფილი სილამაზე ისე მოულოდნელად გამოცურდა ბუჩქებიდან თბილისისკენ, რომ წარმოსახული მგლისგან გამოქცეულმა ხეირიანად გაცნობიერება და გააზრება ვერ მოვასწარი. ვერც შევჩერდი. „რა არის ეს?“ “ვინ არის?“ – გამიელვა თავში, წავიფორხილე და ფეხი ვიტკინე. ქალღმერთმა გამიღიმა. კოჭლობით გავაგრძელე გზა აკადემიისაკენ. ათზე ხატვა გვეწყებოდა. აკადემიის უცვლელი, მენატურე ჟანა გადაიგდებდა ბებერი მხრებიდან ხალათს და იწყებდა პოზირებას, ჩვენ - ხატვას. ვჩქარობდი. როგორღაც ავბობღდი აკადემიამდე. იმ დღეს, თითქოს ჯინაზე, ტროლეიბუსებიც არ მოძრაობდნენ, მაგრამ ერთი რამე ზუსტად ვიცოდი – ბებერი ჟანას ხატვა არ მინდოდა.

ვინ არის ეს ქალი, ასეთი ლამაზი? იქნებ მოჩვენებაა? ნასტასია კინსკის მოჩვენება? ვიჯექი ბიბლიოთეკის ნესტიან სამკითხველოში და ვფიქრობდი. ტიციანის ალბომს ვათვალიერებდი. არა, შეუძლებელია. კინსკი ცოცხალია. ერთ კვირას ვფიქრობდი გოგონაზე ბაგებიდან. ასე ამაოდ მიილია დღეები, სასწაულის მოლოდინში. სასწაული არ მოხდა. რამდენჯერმე აკადემიიდან წყნეთში ფეხით დავბრუნდი, 8 კილომეტრი მთაში. იმედით, რომ შევხვდებოდი, კიდევ ერთხელ ვნახავდი. „მორჩა! მშვიდობით, ზმანებავ!“ – ზურგისა და ფეხების ტკივილისაგან დაოსებული ლოგინში ვიწექი და თავს ვიმშვიდებდი. ვიცოდი, რომ მას ვერ გავიცნობდი. „ალბათ, ბაგებში ცხოვრობს“, – ვფიქრობდი, მაგრამ ძალიან მინდოდა, რომ კიდევ ერთხელ შემეხედა ამ სილამაზისთვის.


ერთხელ რაღაც წვრილმან საქმეებზე ჩემს ნაცნობ მხატვარს შევუარე. გავოგნდი მისი უმცროსი ქალიშვილის სილამაზით. უფროსიც მშვენიერი ჰყავდა, მაგრამ უმცროსი ნამდვილი მზეთუნახავი იყო. მხატვრის ვაჟთან ვმეგობრობდი. ის ჩემთან ერთად სწავლობდა ხატვას სასწავლებელში. გოგონას ლამაზი სახის დანახვისთანავე ყველაფერი დამავიწყდა: ნაცნობი, სამუშაო, რომლებიც კედელზე გამოფენილი ნახატები. თავი დავკარგე, აღარაფერი მახსოვდა.

– გაიცანი, ჩემი და ელა... – მოზარდის მაღალი ხმის ტემბრმა თითქოს მიწაზე დამაბრუნა. ხელი გავუწოდე.

– ლადო... ძალიან სასიამოვნოა, – ვუთხარი.

მომეჩვენა, რომ სახე ამელეწა.

გამიღიმა. თავიდან ფეხებამდე შემათვალიერა, უსიტყვოდ ჩამომართვა ხელი. ჩემთვის საკმარისი იყო ის ერთი წამი. მივხვდი, რომ შთაბეჭდილება ვერ მოვახდინე. მხატვრის სახლიდან გამოსულმა დიდხანს ვიბორიალე ქალაქის მიხვეულ-მოხვეული ბილიკებით, რომლებსაც ზღვისკენ მივყავდი. თავს უბედურად მივიჩნევდი, რადგან ეს გოგო ჩემს სიყვარულს, არასოდეს გაიზიარებდა. „ცდაც კი არ ღირს!“ – ვფიქრობდი და შავბნელ ფიქრებს საშუალებას არ ვაძლევდი, რომ გამეფანტა. ჩემდა გასაკვირად, სასიამოვნოდაც კი მომეჩვენა. შემდეგ, როდესაც ჩემს ნაცნობს ვურეკავდი, ტელეფონს ის იღებდა. ვუსმენდი მის იდუმალ, ჩახლეჩილ ხმას. ასეთი ზარები რიტუალივით იყო ჩემთვის. ვდუმდი. დუმდა. სიცარიელე ორ უცნობ ადამიანს შორის. ხანდახან ტელეფონს მისი ძმა იღებდა და მასთან ვიწყებდი ქაქანს, თან ვფიქრობდი, რომ სადღაც, იქვე, ტელეფონის ხაზის ბოლოს, სოხუმის ყველაზე ლამაზი გოგონა ცხოვრობდა.

ვცდილობდი, წარმომედგინა, რით იყო ის დაკავებული საღამოობით. მხატვარს აღარ ვსტუმრობდი. მეშინოდა, ვუფრთხოდი მისი სილამაზის დანახვას. საკუთარი თავის იმედი არ მქონდა. მინდოდა კი მისი დაუფლება? მინდოდა კი, რომ მყვარებოდა? ვყვარებოდი? არა! არ მინდოდა!

ჯერ კიდევ მაშინ მივხვდი, რომ მამამისი შეუმდგარი, უნიჭო მხატვარი იყო. „შენი საუკეთესო ქმნილება შენი უმცროსი ქალიშვილია“, – ვფიქრობდი ყოველ ჯერზე, როდესაც ქუჩაში ვხვდებოდი. ბანალური აზრია, მაგრამ სიმართლე. მისი ნამუშევრები – უბრალო პორტრეტები, განზრახ გულუბრყვილოდ შესრულებული, ბოლომდე ამოტრიალდა ჩემი მეხსიერებიდან. მე არცთუ ისე ცოტა ძალისხმევა მჭირდება იმისათვის, რომ გავიხსენო ჩემი ნაცნობი მხატვარი. მაგრამ საერთოდ არ ძალმიძს აღვიდგინო უფროსი ქალიშვილის სახე. ჟღალთმიანი? ცისფერთვალება? არ ვიცი. აი, უმცროსის სახე კი მახსოვს: მორკალული წარბები, მძიმე, შავი თმა და მწვანე თვალები... მისი თეთრი კანი სამუდამოდ ჩამრჩა მეხსიერებაში.

ომამდე, სოხუმის უკანასკნელ მშვიდობიან თვეებში, ჩემს სახლში ტელეფონი ხშირად რეკავდა. იდუმალი ზარი და სიჩუმე... როდესაც ჩემი წარმოსახვით შემეძლო, უცნობი ადამიანის სუნთქვა მეცნო. მირეკავდა, ვრეკავდი. დუმილი, თითქმის საიდუმლო რიტუალი იყო. ომი დაიწყო. ვიფიქრე, საბრძოლო მოქმედებები სატელეფონო ხაზებს დააზიანებს-მეთქი, მაგრამ სულ ტყუილად: საკმაოდ სიცოცხლისუნარიანი გამოდგა. დანგრეულ ქალაქში ტელეფონი მუშაობდა. ირგვლივ ყველაფერი ცეცხლის ალში იყო გახვეული... ნანგრევები, გვამები და ცივ, ბნელ, საშიშ ადგილად ქცეულ ჩემს ბინაში დროდადრო ტელეფონის ზარი ისმოდა. ისე, როგორც ადრე, მშვიდობიან დღეებში. თავიდან ეს ძალიან მაღიზიანებდა, მაგრამ მალე მივეჩვიე. სატელეფონო ზარები და დუმილი ისევ გახშირდა. საომარ, ალყაშემორტყმულ ქალაქში ხშირად ვხვდებოდი მხატვარს. ჩაცვენილი ლოყები, დაძაბული მზერა და თვალები, რომელთაც იქით-აქეთ რომ აცეცებდა. გამხდარი ხელები პიჯაკის ჯიბეებს ეძებდა.

– როგორ მიდის საქმეები? – ვცდილობდი, თავაზიანობა შემენარჩუნებინა.

– მოიცა, რა.. რა საქმე? – მიპასუხებდა ის.

საუბარს თავს ვერ ვაბამდით. თავის დაკვრით ერთმანეთს ვემშვიდობებოდით და ჩვენ-ჩვენს გზას ვაგრძელებდით, გზას არსაით.


ვდგავარ კორტელიუ როუდზე, ვსვამ ჩაის ერთჯერადი ჭიქიდან და გამვლელებს ვათვალიერებ. ნაცრისფერი, მოღრუბლული დღეა. ქარი ასფალტზე დაყრილ ფოთლებს დასდევს. საფრთხობელა ვარ – მეტროში ქვეითად მოსიარულეთა სწრაფ ნაკადს შუაზე ვაპობ. არ მეჩქარება, რაც ნიუ-იორკელებისთვის დანაშაულის ტოლფასია. რამდენიმე წუთით ვჩერდები. სულ ცოტაც და... გავიქცევი, გავექანები და შევერევი ამ უზარმაზარ ნაკადს. მისი ნაწილი გავხდები. მაგრამ, არა! ყურადღებით ვათვალიერებ გამვლელებს: ინდოელები, ჩინელები, რუსები, ჰაიტელები და პოლონელები, ტიბეტელები (კაფე „ტიბეტთან“ ვდგავარ!) და მექსიკელები. ჩემთვის უცხოები, მაგრამ ბედისწერამ ასე ინება: ისინი ჩემიანები არიან. ახლა, რომ დავეცე, მთელი ეს ნაკადი შეშფოთდება, აღელდება და უხეში, დაღლილი ხელებით შეეცდება ჩემს წამოყენებას. ეს აზრი მთრგუნავს.

მახსენდება გზა წყნეთიდან თბილისში. წყნეთელი მზეთუნახავი. ნეტა ვინ იყო? მან ხომ ჩემი მძიმე ახალგაზრდობა გაალამაზა და გააფერადა თავისი არამიწიერი სილამაზით... ვიცი, რომ ვერასდროს გავიგებ მის სახელს, საქმიანობას. ცოცხალია? გათხოვილია? შვილები ჰყავს? ბედნიერია? ამ კითხვებზე პასუხი, რა თქმა უნდა, არ მაქვს. ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც მას ხანდახან, დილაობით, ვხვდებოდი, ვფიქრობდი, რომ სილამაზე სტატიკურია: განა შემეძლო წარმომედგინა, რომ დარბის, ყვირის, ჩხუბობს, ნერვიულობს, ღელავს, ავად არის და სიცხიანი ლოგინში წევს? არა, არ შემეძლო. ვფიქრობდი, რომ სილამაზე ცივია და ხელშეუხებელი. მას მხოლოდ ეთაყვანებიან. ბუნებრივია, ვცდებოდი. ახლა ალბათ ვიღაც ჩემზე ნაკლებად შთამბეჭდავი მამრი სთხოვს მას, რომ გაუშალოს სუფრა, აჭამოს ბავშვს ან უფრო უარესს – გაიტანოს ნაგავი. სილამაზე, რომელიც ჩემმა მეხსიერებამ შემოინახა, შეუძლებელია აღწერო. მაღალი ყვრიმალები... რა შეიძლება გითხრას ამ სიტყვებმა? სამწუხაროდ, არაფერი. მაღალი ყვრიმალი სახეს უფრო ლამაზს ხდის, თუმცა შესაძლოა, უფრო დააუშნოოს. ბავშვობაში, როცა კინოთეატრ „რუსთაველში“ ეკრანზე ანასტასია კინსკი ჩნდებოდა, ცქმუტვას ვიწყებდი. „ტეს დ'ერბერვილი“ გრძელი და მოსაწყენი ფილმი იყო და ათი წუთის შემდეგ სიუჟეტი აღარ მაინტერესებდა. ერთხელაც გავიპარე რუსული ენისა და ლიტერატურის ორსაათიანი უშინაარსო გაკვეთილიდან და კინოთეატრში შევბორიალდი, რათა თავისუფლების საათ-ნახევარი გამეტარებინა. ქალმა ეკრანიდან ჩემი გული დაიპყრო – დაუჯერებელი იყო ყავისფერ თვალებში ჩამდგარი მელანქოლიური სილამაზე და სევდა. ვოხრავდი და ვბრაზობდი, როცა ეკრანზე სხვა მსახიობები ჩნდებოდნენ. კინსკის მაღალი ყვრიმალები... როგორ აღვწერო ისინი, არ ვიცი...

იმ შეხვედრის შემდეგ, ყოველთვის, როდესაც ტყიდან გამოვდიოდი და ვუახლოვდებოდი ვაჟა-ფშაველას ქვაში გამოკვეთილ თავს, ნაბიჯს ვანელებდი და მხრებში ვიშლებოდი. სახეზე სიმშვიდის ნიღაბი მქონდა, შინაგანად კი, სულის სიღრმეში, იქ, სადაც მე მე ვარ, ჩემი გაუბედავი სული აგზნებისა და შიშისაგან ცახცახებდა და ძრწოდა.

სილამაზე აფრთხობს ჩვეულებრივ მოკვდავებს. ლამაზი ადამიანი ყოველთვის ყურადღების ცენტრშია: განვსჯით, გვძულს ან ვაღმერთებთ. მერსი, ჩემი წყნეთელი მეზობელი, თეატრალურ ინსტიტუტში ლექციებს ესწრებოდა. ხშირად მიყვებოდა იქ გამეფებულ შეხედულებებზე. „ყველაზე უფრო ლამაზ გოგონებს უჭირთ, არადა, თეატრალურში ბევრი ლამაზი გოგონაა...“ – ამბობდა ის. ვისხედით ღია აივანზე და ასე ვატარებდით დროს. მოსაღამოვდა, დასახლების ძაღლები ერთმანეთს ყეფით ეხმაურებოდნენ. ცაზე ერთი ღრუბელიც არ ჩანდა.

– და რატომ უჭირთ?

– იმიტომ, რომ თაყვანისმცემლები არ ჰყავთ... ეშინიათ მათი...

– რისი ეშინიათ – უარის?

– ჰო, ყველა ცალ–ცალკე დარწმუნებულია, რომ ლამაზ გოგოს ძალიან მაგარი თაყვანისმცემელი ჰყავს... სინამდვილეში კი ძალიან ხშირად არც არავინ არ ჰყავს....

მერსი ერთადერთია, ვისთანაც მე ურთიერთობა მქონდა ამ სახლში. ჩვენ ერთმანეთს პატარ-პატარა საიდუმლოებებსაც ვანდობდით. ყველაზე ხშირად კი იმედგაცრუებასა და დანაკარგზე ვსაუბრობდით. მერსი ენერგიული, მეოცნებე და გეგმებით აღსავსე ადამიანი იყო. მე კი სიმშვიდეს ვეძებდი. უკეთესი დღეების მოლოდინში ღრმად, ძალიან ღრმად, სადღაც ფსკერზე, მინდოდა ლოგინი გამეშალა, დავწოლილიყავი და უკეთეს დღეებს დაველოდებოდი. ჩვენ მეგობრები ვიყავით, თუმცა სხვადასხვა ტემპერამენტის ადამიანები ვართ. მე ვუამბობდი მას ლამაზმანთან იდუმალ შეხვედრებზე სამხატვრო აკადემიისკენ მიმავალ გზაზე.

– ალბათ, აქვე ცხოვრობს, სპორტით არის დაკავებული და დილაობით დარბის, ხანდახან სახლიდანაც გარბის.

თანხმობის ნიშნად მერსის თავს ვუქნევდი. სინამდვილეში კი მინდოდა, გოგონა ყოველ დილით მე დამლოდებოდა.

– ალბათ, ჩვევაა...

– შენც დაუდარაჯდი, არ გაინტერესებს, საიდან მორბის?..

– არა! არაფერი მინდა ვიცოდე, მხოლოდ ჩემი წარმოსახვა.


სოხუმის დაცემამდე, როცა გადავწვიტე, ქალაქი დამეტოვებინა, არეულობასა და ქაოსში მოულოდნელად ტელეფონმა დარეკა. ყურმილი ავიღე და მესმის მეგობრის ხმა – მეგობრისა, რომელიც ომის დაწყებისთანავე დაიკარგა.

– შამილი ვარ... აფხაზურ ჯარში ვარ... ქალაქის მისადგომებთან ვართ... გაიქეცი. პირველი, რასაც გავაკეთებ, თქვენთან მოვალ და დედაშენს დავიხსნი. არ ინერვიულო!..

ფანჯარასთან ავტომატის ჯერი გაისმა. გადავიხედე. ქართული სამხედრო შენაერთები, დაღლილები, ქალაქს ტოვებდნენ.

ტელეფონი ავიღე და ნაცნობი მხატვრის ნომერი ავკრიფე. ღმერთს ვევედრებოდი, მხატვრის უმცროს ქალიშვილს აეღო ყურმილი. უფალმა ჩემი ვედრება შეისმინა.

– ალო...

– ლადო ვარ...

– ვიცი...

– ქალაქიდან მივდივარ... მინდა დაგემშვიდობო... მე შენზე ვფიქრობ...

– სად მიდიხარ?

– არ ვიცი... თბილისში...

– სამწუხაროა... – მიპასუხა. მომეჩვენა, რომ ხმა გაებზარა.


მარტი. ავლაბარი. დილა. დედაჩემს ველოდები. ის „წითელი ჯვრის“ პატარა თვითმფრინავს გადმოჰყავს სოხუმიდან. ვუყურებ მანქანების ნაკადს და დოსტოევსკის სიტყვები მახსენდება: „სილამაზე შეუცნობელია. ბრძოლის ველია. დემონისა და ღმერთის ბრძოლაა კაცთა გულის დასაპყრობად“. არ მახსოვს, რატომ ამომიტივტივდა ეს ფრაზა გონებაში. ალბათ, სადღაც წავიკითხე. სავარაუდოდ, ვიღაცას ჰქონდა წინადადება მონიშნული, რომელსაც „ძმები კარამაზოვების“ მონუმენტური ტექსტის სტრიქონებში წააწყდა.

ზუსტად 7 თვე არ მყავდა დედაჩემი ნანახი. არაფერი ვიცოდი, როგორ იყო, რა გადახდა. ვღელავდი. ვათვალიერებდი სომხური ეკლესიის გუმბათს, კვიპაროსებს, რიყის აღმართის ქვით მოკირწყლულ გზას. „ურიგო არ იქნება, ეს პეიზაჟი დავხატო...“ – გამიელვა თავში. გაზაფხულის თბილი დღე იყო. ქალაქი თითქოს მზის სხივებში ჩაიძირა. მეამაყებოდა, რომ ბევრი წანწალის შემდეგ მქონდა ერთი ოთახი. ადგილი, სადაც მე და დედა საღამოს დავსხდებოდით და დავისვენებდით. იმ წუთში, როდესაც წითელი ჯვრის უზარმაზარი თეთრი მანქანები უახლოვდებოდნენ ოფისს, ჩემი გულის თითოეული დარტყმა მესმოდა. დედაჩემი მანქანიდან გადმოვიდა. ერთმანეთს გადავეხვიეთ და შენობაში შევედით. რაღაცაზე ხელი მოგვაწერინეს. გავიღიმეს. ჩვენც გავუღიმეთ.

– სახლი გაქვს? სად ცხოვრობ? – პირველი კითხვა, რომელიც დედამ დამისვა, როგორც კი მანქანაში ჩავსხედით და წყნეთის გზას დავადექით.

– კი... არ ინერვიულო! - ვუპასუხე.

დედა მანქანის საზურგეს მიეყრდნო. უზარმაზარი „ტოიოტას“ მდიდრულმა სალონმა შემაძრწუნებლი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე. მძღოლი, გაურკვეველი ასაკის, მოვლილი ქართველი, სარკიდან გვათვალიერებდა.

– ყველაფერი კაპიკებად გავყიდე... – თქვა დედამ.

უხმოდ თავი დავუქნიე.

– აივნიდან ავტომატიანები შემოძვრნენ და 24 საათი მომცეს... ყველაფერი ლუდკა ავიძბამ მომიწყო. არავის უნდა ენდო! – გააგრძელა დედამ, – თურმე მთელი ცხოვრება ოცნებობდა ჩვენს სახლზე... 20 წელი, 20 წელი ერთ კაბინეტში ვისხედით...

– ყველაფერი კარგად იქნება! – შევეცადე დამემშვიდებინა.

შემდეგი 20 წუთის განმავლობაში დედაჩემი გაუჩერებლად ლაპარაკობდა. მიყვებოდა ამბებს, რომელთა წყალობით სული ჭურჭელივით დამიცარიელდა. მკვლელობები. დამცირება. შიმშილი. აფხაზებმა ქალაქი აბსურდის სასტიკ თეატრად აქციეს. მეზობელი დახვრიტეს, დაჭრეს, გაძარცვეს, იძალადეს, უძილო ღამეები...

– გახსოვს მხატვარი, მამაშენის მეგობარი? – მკითხა დედამ.

„ტოიოტას“ ფანჯრიდან ნაძვები, გზა და ცისფერი ცა მოჩანდა. მანქანა მსუბუქად ადიოდა აღმართზე.

– კი, მახსოვს... – ვუპასუხე გარინდებულმა.

– მოკლეს. ბიჭი გაიქცა, უფროსი ქალიშვილიც...

– და უმცროსი, ელა? – ვეკითხები.

მოსახვევიდან მოულოდნელად მანქანა გამოვარდა. მდელოზე შეფენილი ზანტი ძროხები ძოვდნენ. ცოტაც და წყნეთის პირველი სახლიც გამოჩნდება.

– უმცროსი, – თქვა დედაჩემმა და მცირე ხნით შეყოვნდა, სოფელს ათვალიერებდა, – ელა... კაზაკებმა გააუპატიურეს.

მე ვდუმდი, თითქოს ყელში რაღაცა გამეჩხირა და მუშტებს ვკრავდი.

– თან, ბევრმა ერთად... ამ დრომდე ქალაქშია... ნაცნობებთან ცხოვრობს... დამუნჯდა.


ერთხელ ზაფხულში, ივლისში, ომამდე, ქალაქში ვსეირნობდი. უცებ წარმოვიდგინე, როგორ დაფარა ქალაქი უზარმაზარმა იისფერმა ღრუბელმა. ჯერ შუქი, შემდეგ გამვლელები, თეთრი სახლები, მანქანები, სანაპირო, პალმები, ნავსაყუდელი, ბოლოს ჩრდილებიც გაქრა, თითქოს ვიღაცამ ხელი ასწია და უზარმაზარი, კაშკაშა ნათურა გამორთო.

წყვდიადი ჩამოდგა. სამუდამოდ დაბნელდა. შავმა ფერმა ყველაფერი შთანთქა, არაფერი დატოვა. ქალაქის ყველა მწვანე და წითელი გადაფარა. მით უფრო – თეთრი. დავინახე, გამურული, გაჭვარტლული ქალაქის თავზე ნელ-ნელა და საშიშად მოცურავდნენ შავი ღრუბლები. ჩემი წარმოსახვა ძალიან მომეწონა. „უნდა დავხატო…“, – გავიფიქრე. წარმოსახვა ცხადად მექცა, მედიტაციით ბნელი ქვეცნობიერიდან. აღმოჩნდა, რომ საკმარისია, მხოლოდ თვალები დახუჭო და საზაფხულო საკურორტო ქალაქი ბნელ, შემზარავ ქალაქად აქციო.

– ჰო, მხოლოდ ასე, – ვჩურჩულებდი.

მე არ ვფიქრობდი ომზე. და ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ სულ რაღაც ერთ თვეში ქალაქის ქუჩები ნანგრევებად იქცეოდა. იმ დღეებში ვკითხულობდი „ბჰაგავადგიტას“. თავს ძალას ვატანდი და ვუკავშირდებოდი კრიშნას სოხუმელ მიმდევრებთან. ჩემი სკეპტიციზმი არ მაძლევდა მოდუნების საშუალებას და, ცხადია, ვერ ვიჯერებდი, რომ კუს მსგავსი ადამიანი, პრაბხუპადა არის მოძღვართა მოძღვარი და ღვთის ნებას მისგან ვისმენთ. მაგრამ ღვთის სახე – მწყემსი კრიშნა – საავდრო ღრუბლის ფერისაა და სამყაროსავით ძველი. აღმოჩნდა, რომ ჩემს წარმოსახვაში ის სიცოცხლისუნარიანია. კრიშნა ქალაქის, სოხუმის, თავზე იყო. თავის შესაქცევი გართობებისა და ხორციელი ვნებების ქალაქის თავზე. ჩემი ნაცნობი კრიშნები უარს ამბობდნენ სიყვარულზე, ვნებასა და ხორცზე და მთელ დროს ლოცვების ბუტბუტში ატარებდნენ. ისინი მკრთალ ჩრდილებს ჰგავდნენ. ხანდახან დაფდაფებზე უკრავდნენ და ქალაქში ასე დაბორიალებდნენ და თავიანთი ნახევრად მომღიმარი, არაამქვეყნიური გამომეტყველებით ყველა ჯურის ნაციონალისის აღშფოთებას იწვევდნენ.

– ცეცხლში, ცეცხლში დაიწვას, დაიბუგოს და გაშავდეს ირგვლივ ყველაფერი! – ვფიქრობდი ქალაქზე, სადაც ჩემი სანუკვარი გოგონა ცხოვრობდა. ის საერთოდ არ მაქცევდა ყურადღებას. მისთვის არაფერს წარმოვადგენდი... რომანტიკული პოზა. სისულელე. ჩვენება ზაფხულის მორევში. არაფერი რეალისტური. სიყვარულს არასოდეს ეწერა განხორციელება. საკმარისი აღმოჩნდა რამდენიმე გარეწარს დაექოქა ჯავშანმანქანა შორეულ თბილისში და... მე ხომ არაფერი ვიცოდი ამის შესახებ, ვცხოვრობდი და ვიტანჯებოდი უარყოფილი სიყვარულის გამო.


იმ უცნაურ საღამოს, როდესაც დედა ხელმეორედ შევიძინე და თავს საშინელი ამბები დამატყდა, ეზოში გავედი. ყოველთვის მეგონა, რომ თანაგრძნობა და სენტიმენტალობა ორი მთავარი ადამიანური გრძნობაა. მომეჩვენა, რომ ომმა ორივე გადაწვა და გადაბუგა ჩემში. სკამზე დავჯექი ლამაზი ალვის ხის ქვეშ და სიგარეტს მოვუკიდე. ბოლს ვუშვებდი სუფთა, კრიალა ღამეში და ვფიქრობდი უსამართლობაზე, რომელიც მართავს ჩვენს სამყაროს.

„როგორ? როგორ თუ გააუპატიურეს? როგორ მოკლეს? როგორ დასცინეს?“

ტირილი მინდოდა და არ შემეძლო, ცრემლი გამიშრა. თავი ავწიე და უკიდეგანო ბნელ ცაზე წერტილი დავინახე, რომელიც გადაადგილდებოდა. ერთი კვირით ადრე, სანამ დედაჩემი ჩამოვიდოდა, ლოთმა პაატამ, რომელიც მეორე სართულზე ცხოვრობდა, მასწავლა, ცაში თანამგზავრების, თანამავლების „დაჭერა“. „იწექი და ცას უყურე. რამდენიმე წუთში ცაზე პატარა მოძრავ ვარსკვლავს დაინახავ. ეს თანამგზავრია. შენ ახლა ის „დაიჭირე“ და შეგიძლია, რომ რამდენიმე წუთი თვალი ადევნო მის გადაადგილებას. ხანდახან ღამით ოცამდე თანამგზავრს ვიჭერ...“.

გამახსენდა პაატას რჩევა. მინდორზე დავწექი და ცას მივაშტერდი. სამი წუთის შემდეგ პირველი თანამგზავრი დავინახე.

– ხედავ? – მკითხა პაატამ.

– კი...

– ჩვენ გაგვიმართლა, რომ წყნეთი მთაშია...

„სადღაც სიცოცხლეა. ციური თანამგზავრები ცაში ამის დასტურია“, – ვუყურებდი ცას და ამას ვფიქრობდი. დასახლებაში შუქი გამორთეს. სიბნელე. ტოტალური წყდიადი. ომის წლებში ამას მივეჩვიე. ცა თითქოს მიწაზე ჩამოვიდა. ცა აღარ იყო ცა, სანამ თვალი არ შეეჩვია. მანამ, სანამ სახლებისა და ხეების პირველი კონტურები არ დავლანდე. მეჩვენებოდა, რომ ღამემ შთანთქა ჩემი სხეული, არა – სული, არა – შუქი, არა – ხმა. ვუყურებდი თანამავალს და ვფიქრობდი, რომ სილამაზე ვერ გადაარჩენს სამყაროს. ვფიქრობდი, რომ სილამაზე სოხუმში გათელილია. „კაზაკები? ვინ არიან კაზაკები?“ვერ ვიჯერებდი, რომ ქალაქის ყველაზე ლამაზი გოგონა შეუბრალებლად გააუპატიურეს...


ბალთიუსის ალბომს ვათვალიერებ. თვალი ერთ ნახატზე გამიშტერდა: „კატა სარკეში“ – გოგონა საწოლიდან არის წამოწეული და კატას ოქროს სარკეს აჩვენებს. გოგონა შიშველია და დაუცველი. ცხოველი შეფუთნილია, ქსოვილში ჩაკარგული. ეს ნახატი პიერო დელა ფრანჩესკას მახსენებს თავისი სავარჯიშო სტილით – ტყუილი. ნახატი უვარგისი და ექსცენტრული ადამიანის მიერ არის შესრულებული. ალბომს თაროზე ვდებ. გარეთ შემოდგომის თბილი დღეა. სახლიდან გამოვდივარ. ცაში ყვითელი თვითფრინავი გამოჩნდა. ვიხსენებ წყნეთს და იმ იდუმალ, ლამაზ გოგონას. ვინ იყო? სად არის? ის აღარ ჩნდებოდა გზაზე. გავიდა თვე, წელი. იმედი მქონდა, რომ კვლავ ვნახავდი, მაგრამ გაქრა სამუდამოდ. გაუჩინარდა, დაიკარგა.

– ალბათ გათხოვდა... – მითხრა ერთ საღამოს მეზობელმა მერსიმ.

– გათხოვდა?

– ჰო, რა გიკვირს?

ავტორი: ლადო ფოჩხუა





The volume of Balthus paintings is open to the “Landscape with a Cow.” The bright light penetrates my room through Venetian blinds, leaving stripes across the page. Light and shadow. The painting depicts late autumn. Clay-toned earth. Naked trees. Blue sky. In the foreground there is a man with a raised hand, and a cow. The pink buildings of the farm bisect the canvas vertically. Outside my window the weather matches the mood of the picture. A bright autumn day. In New York, where summer is hell, fall is when life starts again. I often think about the city where I was raised where it was the other way round. There, summer and sea were the main essence of existence. In autumn, Sukhumi was empty. Rains mercilessly whipped the leaves off the trees. Low on the horizon, stormclouds gathered, and the north wind raised the whitecaps like sheep on the waves to blow away the perfume and all the scents and memories of the summer season. The beach became an ordinary strip of sand, and the half-empty town a dreadful ghost.

“How’s it going, Vassia?” Sukhumians would lift their hats and greet each other in the city’s particular slang on such days. “Good, great… everything is fine … everything is just fine.”


Tbilisi is an autumn city. Summers are hot, winter cold, and spring always arrives late. But autumn days are warm, beautiful and kind. Classes at the Academy started in September, and I usually walked down the hill from Tskhneti to Tbilisi. Every morning, shivering from the night’s chill, I walked through the sleeping village and followed the path leading to the city. At the halfway point, among the trees and bushes, stood a giant stone sculpture of the head of the poet Vazha Pshavela. I always greeted it, the poet turned into a graven image by an anonymous and incompetent sculptor, before continuing on my way.

The first house in the village of Bagebi was expensive and well maintained. People said that it belonged to the Shevardnadze family. From there, I usually descended in good spirits, drawing nearer to the huge fence and gates of the sculptor Tsereteli’s house. I would first hear the barking of big, aggressive dogs. And then, rising above the gates, an enormous, hideous copper colossus. Each time I passed I studied this sculpture carefully, and each time I was surprised anew at its monstrosity.

Half of the road to the academy was through the forest. And since the forest is still a mystical place and full of secrets, I developed dozens of nightmarish scenarios in my head. For instance, I sometimes imagined that from behind the bushes a real wolf might appear. “And then what?” I asked myself, “Should I run? Should I climb the tree? Grab a stone and defend myself?” In reality, I had no idea what to do if I came across a wild beast in the forest. “What if the wolf is being pursued by hunters? Georgian hunters shooting left and right?”

Robbers? I had nothing for them. Empty pockets…

What if a landslide strikes? I will go around it…

Hurricane? I will hide…

Frosts?

I will make a fire…

But I never met a wolf, let alone a hunter. Instead, she appeared in my life. The most beautiful girl. Slender as a reed. Long copper hair. High cheekbones. Deep blue eyes. Full lips. A thin, straight nose. The ideal of beauty emerged from the bushes, so unexpectedly that I, who was running to Tbilisi from an imaginary wolf, did not have time to stop. “What is this? Who is this?” flashed in my head before I twisted my ankle. The goddess smiled, and I limped the rest of the way to the Academy. Drawing class started at ten, and Zhanna, the eternal, ancient model, would take off her robe and strike a pose. I was in a hurry. However, after hobbling to the Academy, and on that day as if to spite me the trolley buses were not running, I knew for sure that I did not want to draw old Zhanna.

“Who is this? Is she a ghost? The ghost of Nastasia Kinsky?” I kept thinking, sitting in the damp library, looking at a collection of paintings by Titian. No, it is impossible. Kinsky is alive.” For a week I thought only of the girl from Bagebi. The days became hollow in anticipation of a miracle. The miracle did not happen. Several times I returned home from the Academy on foot. Eight kilometers uphill, in the hope of meeting her.

“Enough. Farewell to this apparition…” I was laying in the bed, trying to console myself. My back and legs ached with exhaustion. I knew that I would never get acquainted with this girl.

“She must live in Bagebi,” I thought.

But I wanted to see that beauty at least one more time.


Once I popped into my artist friend’s place on some random errand, and was stunned by his younger daughter’s beauty. The elder daughter was good looking, but the younger one was the real thing. I was friends with the artist’s son, who studied drawing with me at school. Seeing her beautiful face, I forgot all about the friend, forgot about the art hung on the walls of the apartment. I lost myself and for a moment I forgot about everything in the world.

"Meet my sister Elya ..."a high teenage voice brought me back to earth. I reached out my hand.

“I’m Lado… nice to meet you,” I said. It seemed as if my face was burning.

She smiled at me, examined me from head to toe, then silently shook my hand. I had only one second to realize that I had not made a favourable impression on her. Coming out of the artist's house, I wandered along the serpentine streets leading me to the sea. I realized to my dismay that this girl would never share my affection. “It’s not even worth it to try,” I thought, and I did not even wish to disperse these dark thoughts. In fact, they were surprisingly pleasant to experience.

Later, when I called my friend at home, if she picked up the phone I would hear her hoarse, mysterious voice, and keep silent. Calls like this became rituals for me. I was silent, she did not say anything either. It was emptiness between two strangers. Sometimes her brother would answer the phone and then, while chatting with him, I imagined that somewhere there, at the end of the other line, hid the most beautiful girl in Sukhumi.

I tried to imagine what she did in the evenings. I stopped visiting the artist, afraid to get burned by her beauty. Did I want to possess it? Love and be loved? No. I did not want to.

Even then, I realized that her father was a worthless artist. “Your best creation is your younger daughter” I thought, every time I met him in the city. This thought was banal but nevertheless true. His paintings, ordinary portraits in a deliberately naive style, completely disappeared from my memory. I have to expend considerable efforts to remember my friend and the artist himself, and I am absolutely unable to recreate the image of the elder sister. Was she red-haired? Blue eyed? I do not know. But the face of the younger - a beautiful arch of eyebrows, heavy black hair, green eyes, white skin - has remained with me forever.

In the last peaceful months in Sukhumi, my apartment started to receive a lot of landline calls. The mystery and silence of these calls, when I could barely catch the breathing of a stranger, ignited my imagination. They called me. I called. Silence. Almost a secret ritual. With the start of the Abkahzian war I thought the calls would stop coming. But the telephone lines proved tenacious. Telephones in the ravaged city continued to work. The world around was ablaze. Ruins. Bodies. Bombing. But sometimes, in the cold, dark, and increasingly dangerous apartment, the phone would ring out as it did in peacetime. In the beginning it irritated me, but soon I got used to it.

Sometimes, I met the artist in the war-torn and besieged city. Sunken cheeks. Running, tense eyes. Thin hands looking for the pockets of his jacket.

“How are things?”I tried to be decent.

“What things?” Answered the artist.

The conversation usually did not go well. So, bowing, we would part and continue on our way to nowhere.


I’m standing on Cortelyou Road, drinking tea from a paper cup and watching the passers-by. It’s a grey, dreary day. The wind is scattering leaves on the asphalt. I’m a scarecrow. I break the flow of passengers streaming toward the metro in two. I am in no hurry, which for New Yorkers is akin to a crime. I stop for several minutes. A little more and I will run and join them, become like the rest. But now I attend to looking at the passers-by. Indians, Chinese, Russians, Haitians and Poles, Tibetans (I’m standing in front of Café Tibet) and Mexicans. They’re all strangers to me, having become my countrymen by a twist of fate. If I fall down right now, the whole crowd will worry, help, and fuss. Rough, tired hands will help lift me up. The idea frightens me. I remember the road from Tskhneti to Tbilisi, and the beautiful girl. Who was she, illuminating my difficult youth with her unearthly beauty? I know that I’ll never know her name and what’s she’s doing now. Is she married? Alive? Does she have kids? Is she happy? I have no answers to these questions.

On days when I met her – and there were some times I saw her every morning – I understood that beauty is static. Could I imagine her capable of running, screaming, swearing, nervous or sick, tossing with fever in a bed? No, I could not. Beauty is cold. It should be worshipped. Of course I’m mistaken and someone much less impressionable than I now asks her to set the table for guests, or feed the baby, or, worst of all - take out the garbage. The beauty that remains in my memory is indescribable. High cheekbones? What can this phrase say to readers? Unfortunately nothing. High cheekbones make the face beautiful and at the same time, frightening. In my youth I wiggled in my chair at the movie theater “Rustaveli” whenever Nastasia Kinsky appeared on the screen. “Tess of the D’Urbervilles” was a long and tedious film, the subject of which I stopped following after ten minutes. I had fled a boring double lesson in Russian language and literature, and to pass the time, the fleeting hour and a half of freedom, I popped into the theater. The woman on the screen pierced my heart. I could not turn away from her melancholy beauty and sadness in her eyes. I sighed and was annoyed when other actors appeared on screen. The high cheekbones of Kinsky. How to describe them? Impossible.


After that first meeting, I came out of the forest and slowed my steps as I neared the head of Vazha Pshavela. I stopped short. I felt my face become a cold tranquil mask. Inside, as well, the place where I perceived myself to be myself, my timid soul was aflame with fear and excitement. Beauty frightens ordinary mortals. A beautiful person is always on display. Always judged, hated, adored. My neighbor in Tskhneti, Mercy, attended lectures at the theatrical institute, and told me about the reigning viewpoint there: “beautiful girls have the hardest time, and as it is the theater, there are many beautiful girls there.” she said. We were spending time on her balcony. It was getting dark. The village dogs started their roll call. The sky was cloudless.

“And why is it hard for them?”

“Because they have no admirers. Men are afraid of them.”

“Of being rejected?”

“Yes, everyone is sure that beautiful girls have a lot of fantastic suitors, but in reality they often have no one.”

Mercy was the only person I spoke to in that building. We trusted each other with our little secrets. Most often we spoke of disappointments and losses. Mercy was energetic, full of dreams and plans. I just wished for peace. I wanted to lie down and wait for better times. We were friends with absolutely different temperaments. I told her about my mysterious meetings with the beauty on the way to the academy. “Well she likely lives nearby… probably walks in the morning, does sports, runs from her family…

I nodded in agreement. I wanted the girl just to stand there, waiting for me, every morning.

“Yes, likely it’s a habit…”

“So follow her - find out where she’s coming from and where she’s going. Don’t you want to know?”

“No,” I answered. “I don’t want to know anything, just let my imagination work.”


Just before the fall of Sukhumi. In the turmoil, I had decided to leave the city, when my apartment phone rang. I picked up the phone and heard the voice of a friend who had disappeared at the very beginning of the war.

“Shamil here… I am in the Abkhazian army… we are already approaching the city. Run. The first thing I will do is to come to your place and save your mother. Do not worry”.

I heard guns shooting near the window. I looked out of the window and saw tired Georgian units leaving the city. I picked up the phone and dialed the number of my friend the artist, hoping that his youngest daughter would pick up.

My prayers were answered.

“Hello?”

“It’s Lado…”

“I know,” she said.

“I’m leaving the city, I wanted to say goodbye… I’m thinking of you…”

“Where are you going?”

“I don’t know…Tbilisi…”

“It’s a shame…” she said and it seemed to me that her voice trembled.


March. Avlabari. Morning. I’m waiting for my mother, who is being transferred from Sukhumi on a tiny plane by the Red Cross. I look down on the roofs of cars and think about the words of Dostoevsky, that beauty is a mysterious thing, that beauty is the battlefield for the devil with God over the hearts of humankind. I don’t remember how this phrase settled in my mind. Probably I read it in someone’s essay, someone who extracted this phrase from the monumental text “Brothers Karamazov.” I haven’t seen my mother in seven months. I don’t know anything about what she’s gone through. I’m nervous. I look out at the cupola of an Armenian church, some cypresses, the cobblestone pavement. “It would be nice to paint this view” flashes through my mind. The soft spring sun drowns Tbilisi in its light. I think proudly about how after a long ordeal I finally have a whole room to myself, and we have a place where we can lay our heads in the evening. As the huge white cars of the Red Cross drive up to the office, I feel like I can hear every knock of my heart. My mother comes out of the car. We hug, go to a room, sign something. They smile at us. We smile.

“You have somewhere to live?” is the first question my mother asks me as the car takes us to Tskhneti.
“Yes, don’t worry…” I answer.

My mother leans back in her seat. The interior of the huge Toyota shocks me with its wealth. The driver, a well-groomed Georgian of uncertain age, views us with interest in the mirror.

“I sold everything for a few kopecks…” says my mother.

I nod, silently.

“They came through the balcony with machine guns and masks and gave me twenty-four hours… it turns out it was all arranged by Liudka Avidzba. You can’t trust anyone.” continues my mother. “It turns out, she’d been dreaming of our apartment her whole life. Twenty years in one office together…”

“Everything will be ok” I reassure my mother.

And then, over the course of a short twenty-five minutes, my mother tells me things to empty the soul. Murder. Humiliation. Hunger. The city in the hands of the Abkhaz was turned into a cruel theatre of the absurd. The neighbor was shot. Another neighbor was knifed. Looting. Violence. Sleepless nights.
“Do you remember the artist? The father of your friend?” asks my mother.

Outside the window I can see pine trees along the road and the blue sky. The car easily climbs up the hill.

“Yes, I remember…” I manage to answer with a frozen heart.

“He was murdered. His son ran away. The eldest daughter too…”

“What about the youngest? Elya?” I ask. The car turns round in the corner. We could see lazy cows on the lawn and the first houses of Tskhneti.

“The youngest…” says mum and pauses for a while as she looks at the village. “Elya…Cossacks raped her…”.

I am silent. Bitterness fills my throat. I clench my fists…

“They passed her around. She is still in the city. Lives with friends… Never talks to anyone…”


One summer in July, before the start of the war, I was walking around and suddenly imagined the whole of Sukhumi enveloped in a giant purple cloud. At first it was light, then the pedestrians, white houses, cars, embankment, palms, harbor, and even the shadows disappeared, absolutely as if someone turned off a great bright light bulb in the sky. A huge eternal darkness rushed in. It ate everything. The darkness left the city without green or red, much less white. This image - a city of soot, over which floated slow, menacing storm clouds, I really liked it. “I should paint that… I thought then. This vision appeared from my dark subconsciousness, from meditation, from waking dreams. It turns out that it’s as easy as squinting your eyes to transform a bright summer resort into an ominous city.

"Yes, just like that" I whispered.

I didn’t think about the war. I couldn’t even imagine that in a month these streets would be destroyed by artillery. In those days I was reading the Bhagavad Gita, lazily chatting with Sukhumi’s contingent of Hare Krishna. My skeptical mind wouldn’t let me relax and believe that the tortoise-like Prabhupada could be the teacher of teachers who delivered the will of God. But the image of God-the cowherd boy Krishna, the color of a thundercloud, ancient as the world - captured my imagination. Krishna over Sukhumi, over the city of carnal pleasures. My Krishna friends, no longer eating meat, abandoning love, spending all their time murmuring prayer-mantras -- resembled pale shadows. Sometimes they played on their drums and roamed the city, angering nationalists of all stripes with their otherworldly smiles.
“Oh burn it in flames, let everything here turn black…” I thought of the city, where my dream girl lived on, completely ignoring me. A romantic pose. Idiocy. A vision in the summer haze, nothing in common with reality. And yet, all it took was a few dumb bastards to start the motors of a few armored cars and tanks in distant Tbilisi. I did not know anything about this - I was suffering from unrequited love.


On that same strange evening, when I regained my mother, I felt overwhelmed by the stream of terrible news falling on my head. I went into the yard. It seemed that the war had burned the two most humane feelings - compassion and sentimentality - out of me. I sat down on a wooden bench under a beautiful poplar tree and lit a cigarette. Letting out the smoke into the crystal clear night, I thought about the injustices ruling our world.

“How could this happen? How could they rape, how could they kill, why these humiliations?” I wanted to cry but had no tears. I lifted my head and in the endless darkness saw a point of light moving across the sky. A week before my mother’s arrival, Paata, the alcoholic who lived on the second floor, taught me to “catch” satellites in the sky.

“Lie down and look up. In a few minutes you will see a star slowly moving in the sky. It’s a satellite - you’ve ‘caught’ it and now you can follow its flight for a few seconds. Sometimes I catch twenty a night…”

So I hastened to take Paata’s advice. I lay down on the grass and stared into the sky. After about three minutes I saw my first satellite.

“You see?” asked Paata.

“Yes…”

“We’re lucky that Tskhneti is in the mountains…”

“Somewhere else, life is happening, and satellites in the sky confirm it” I thought, looking at the night. In the village the electricity cut out. Darkness and total blackness. I got used to it during the war. The sky descended and ceased to be sky. And before my eyes adjusted and the first outlines of houses and trees reappeared, it seemed that I melted into the night. No spirit, no light, no sound. I looked at the satellites and thought about how beauty does not save the world. I thought about how the beauty of Sukhumi was trampled into the mud.

“Cossacks? Really? Cossacks?”

I could not believe that the most beautiful girl in the city was ruthlessly raped.


I leaf through the album of the works of Balthus. My eye fixes on the picture “Cat in the Mirror.” In it, a girl sits on a bed, showing a golden mirror to a cat. The girl is naked. The animal is lost in blankets. The painting reminds me of Piero della Francesca. The work is an exercise in style. Trompe l’oeil. The painting was made by an eccentric wretch. I lay the album on the floor. Outside the window is a warm autumn day. I leave the house. In the sky a yellow plane starts its descent. I remember. I remember Tskhneti and that mysterious beautiful girl. Who was she? Where is she? One day she just stopped appearing in my path. A month passed, and then a year. I continued to hope I would see her. But she disappeared forever. Dissolved. Missing.

“She probably got married...“ said my neighbor Mercy one day.

“Married?”

“Yes. Why are you surprised?”

Author: Lado Pochkhua
Translator: Elizabeth Eagen

„14 გბ“ ხელოვნების სხვადასხვა ჟანრის ენაზე მოთხრობილი საქართველოს უახლესი ისტორიაა. ახალი თაობის შემოქმედთა პასუხები ტრავმულ წარსულზე - აფხაზეთის მოვლენების 1-გიგაბაიტიანი 14 რეპრეზენტაცია.

„ლაივპრესმა“ „14 გბ-ის“ გამოქვეყნების უფლება ავტორისგან მიიღო, გამოცემის მხარდაჭერით წიგნი ითარგმნა აფხაზურ და რუსულ ენებზე.

„14 გბ“ თავის დროზე ავტორის ხარჯებით გამოიცა. კრებულის იდეის ავტორი და შემდგენელია თეა კალანდია. მთავარი კონსულტანტი - ნინო კალანდია; მხატვარი - პაპუნა პაპასქირი; რედაქტორი - ნანა გაფრინდაშვილი; დიზაინი - ია მახათაძე.