ნარგიზ ბასარია: ეს არ არის „მეგრული სეპარატიზმის წახალისება“, რომელიც მოსკოვიდან იმართება
ვრცელდება ცნობები, რომ მომავალი წლიდან გალის ქართულენოვან სკოლებში
მეგრულ ენაზე მომზადებული დედაენის, „ჩქიმი ნინას“ შეტანა იგეგმება.
მისი
ავტორი ნარგიზ ბასარიაა. მსგავსი ინფორმაცია პირველად შარშან
გაჟღერდა, რამაც საზოგადოებაში განსხვავებული რეაქციები გამოიწვია.
მეგრულენოვანი დედაენის შექმნის იდეა აფხაზეთში, გაზეთ „გალის“
რედაქციაში კორესპონდენტად მუშაობისას გაუჩნდა, სადაც მეგრულ ენაზე
სვეტი მიჰყავდა. რას მოიცავს წიგნი, რა მასალებზე დაყრდნობით მოამზადა
იგი ავტორმა, ხედავს თუ არა ის ამ ფაქტში „მეგრული სეპარატიზმის“
ნიშნებს, „ლაივპრესი“ ნარგიზ ბასარიას ესაუბრა.
ლაივპრესი: რამდენი ხანი მუშაობდით წიგნზე „ჩქიმი ნინა“? რამდენად რთული ან მარტივი იყო ეს პროცესი?
ნარგიზ ბასარია: წიგნს „ჩქიმი ნინა“ თითქმის 6 წელი ვამზადებდი, მაშინ, როცა გაზეთ „გალის“ რედაქციაში ვმუშაობდი. ეს არის მუშაობის მძიმე წლები, როდესაც მიწევდა დავიწყებული მეგრული სიტყვების ძიება, რომელთა გარეშეც შეუძლებელი იყო ამა თუ იმ მასალის თარგმნა. ამჟამად, პოეტები და მწერლები მეგრულ ენაზე განსხვავებულად წერენ, გრამატიკის თვალსაზრისით, საერთო სისტემა არ არსებობს. მე უნდა დამემუშავებინა ერთიანი გრამატკული მიმართულება, წესები, პრინციპები, რათა მცოდნოდა როგორ მეწერა, პირობითად მაინც. ვფიქრობ, რომ ამ ეტაპზე დასახული მიზნები შევასრულე.
„ლაივპრესი“: „ჩქიმი ნინა“ არის მეგრული ენის შემსწავლელთათვის. რას შეიძლება მასში დაინტერესებული ადამიანი გაეცნოს? ანუ რა არის წარმოდგენილი წიგნში რომ აგვიხსნათ.
ნარგიზ ბასარია: წიგნში „ჩქიმი ნინა“ მოცემულია გრამატიკული მიმართულება, რომელიც განმარტავს, თუ როგორ წარმოითქმება და იწერება ესა თუ ის სიტყვა ასო-ბგერა ჷ-ს გამოყენებით. სიტყვები იწერება დაბოლოებებით, თუმცა, არა ფუძეებით, როგორც ახლა წერენ. მასში დიდი რაოდენობით არის ლამაზი, დავიწყებას მიცემული სიტყვები. მათ მე წლების განმავლობაში ვეძებდი და ისინი მოცემულია ორ ენაზე თარგმანით. ამ სიტყვების უფრო ადვილად დასამახსოვრებლად წიგნში არის კროსვორდები. ბევრია ნათქვამი მივიწყებულ მეგრულ ტრადიციებზეც.
„ლაივპრესი“: რამდენი ტირაჟით გამოიცა წიგნი?
ნარგიზ ბასარია: ტირაჟი უნდა ყოფილიყო 500 ცალი, თუმცა რამდენი გამოიცა, ამის შესახებ მე ინფორმაცია არ მაქვს.
„ლაივპრესი“: ჩვენი ინფორმაციით, ამ სახელმძღვანელოს შემოღებას გალის ქართულენოვან სკოლებში სოხუმი გეგმავს მომავალი წლიდან. თქვენ რა იცით ამის შესახებ? რამდენად რეალურია ეს ცნობები და როგორ იმუშავებს ეს წიგნი ამ სკოლებში?
ნარგიზ ბასარია: არ ვფლობ ამაზე ინფორმაციას. ამ წიგნმა სკოლებში რომ იმუშაოს, მასწავლებლებმა ის გზა უნდა განვლოს, რაც მე გავიარე.
„ლაივპრესი“: რა განწყობით შეხვდნენ ინფორმაციას, მეგრულ ენაზე სახელმძღვანელოს შემოღების შესახებ მშობლები, პედაგოგები, ბავშვები, ის ადამიანები, ვისაც ეს სიახლე შეეხებათ? ალბათ გსმენიათ, რა გამოხმაურებები მოჰყვა გალის რაიონში ამ ფაქტს.
ნარგიზ ბასარია: მეგრული და ქართული ერთი ფუძიდან მოდიან, ამიტომ ისინი ჩემთვის და ჩემი დებისა და ძმებისთვის ერთნაირად ახლო და ძვირფასია. ისევე, როგორც ჩემს ირგვლივ მრავალი ადამიანი, მეც ვფიქრობ, მეგრულ ენას აქვს არსებობის უფელბა, როგორც „ქართული კულტურის ოქროს ფონდს“ (ი.ჭავჭავაძე).
„ლაივპრესი“: გაქვთ ინფორმაცია, მოხდება თუ არა იმ პედაგოგების გადამზადება, ვინც ეს წიგნი უნდა ასწავლოს? ვგულისხმობ იმას, რომ მეგრული ალბათ იციან, უბრალოდ სკოლებში ამ ენის სწავლების პროცესი ახალი და სპეციფიკური იქნება.
ნარგიზ ბასარია: პედაგოგების გადამზადების შესახებ არ მაქვს ინფორმაცია და რამდენადაც ვიცი, მათ არ ჰყავთ მეგრული ენის სპეციალისტები.
„ლაივპრესი“: როგორ ფიქრობთ, რატომ გახდა აუცილებელი „ჩქიმი ნინას“ სკოლებში შეტანა?
ნარგიზ ბასარია: მე არ მესმის, თუ შესაძლებელია მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე რთული ენის - აფხაზურის შესწავლა, რატომ არ შეიძლება მეგრული ენის სწავლა, რატომ უნდა გაქრეს ის?
„ლაივპრესი“: ქართულ საზოგადოებაში აზრი ორად გაიყო იმ ფაქტთან დაკავშირებით, რომ მეგრულ ენაზე სწავლება მოხდება გალის ქართულენოვან სკოლებში. მაგალითად, ზუგდიდელების ნაწილი სოციალურ ქსელებში ცალსახად უარყოფითად არ შეხვედრია ამ სიახლეს. მათ მიიჩნიეს, რომ მეგრული საქართველოს სხვა სკოლებშიც უნდა ისწავლებოდეს და ამაში პრობლემას ვერ ხედავენ. ნაწილი კი ფიქრობს, რომ ეს „მეგრული სეპარატიზმის“ წახალისებას ნიშნავს და ეს პროცესები მოსკოვიდან იმართება. თქვენ რას იტყოდით ამასთან დაკავშირებით?
ნარგიზ ბასარია: დიახ, გალის რაიონში მეგრული ენის შესაძლო სწავლების ფაქტთან დაკავშირებით, ქართულ საზოგადოებაში აზრი ორად გაიყო. მე პირადად, ისევე როგორც ბევრი სხვა, ამაში ვერანაირ პრობლემას ვერ ვხედავ. პირადად ჩემთვის ეს არ არის „მეგრული სეპარატიზმის წახალისება“, რომელიც მოსკოვიდან იმართება. მე ზედმეტად პატრიოტი და კეთილსინდისიერი ვარ იმისთვის, რომ „მეგრული სეპარატიზმი“ წარმოვადგინო. განა შეიძლება „სეპარატიზმი“ უწოდო მეგრული ენისადმი სიყვარულს და მცდელობას, მისი შენარჩუნებისთვის რაიმე გააკეთო?
„ლაივპრესი“: ხომ არ გეგმავთ მეგრულ ენაზე სხვა წიგნის გამოცემასაც?
ნარგიზ ბასარია: მე მინდა ჩემი ახალი წიგნი გამოვცე, სახელწოდებით „უფსკერო ზღვა“. მასში წარმოდგენილია იგავები ეზოპეს სიუჟეტების მიხედვით, ასევე ლექსები, ისეთი ნაწარმოებების თარგმანები, როგორიცაა: შ.რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“, ნ.დუმბაძე „მე, ბებია, ილიკოდა ილარიონი“, სხვდასხვა ხალხის ანდაზები და გამონათქვამები მეგრულ, რუსულ და აფხაზურ ენებზე და ა.შ. მოხარული ვიქნებოდი, თუ ეს წიგნი თბილისში გამოიცემა.
„ლაივპრესი“: რითი იხელმძღვანელეთ ამ წიგნის შედგენისას, რომელი მასალებით?
ნარგიზ ბასარია: გამოყენებული ლიტერატურაა - ი.ყიფშიძე მეგრული ენის გრამატიკა, გამოცემა „სანქტ-პეტერბურგი“ 1914 წ, „გალის“ საარქივო მასალები, ო.ქაჯაია „მეგრულ-ქართული ლექსიკონი“ 1.2-3.ტ. გამოცემა „თბილისი“ 2001-2002 წლები, მ.ძაძამია „მეგრული ენის ლექსიკა და სიტყვათწარმომავლობა“, გამოცემა „თბილისი“ 2007 წ. წერილები, სტატიები, „საქართველოს ისტორიის ნარკვევები“ 2-4 ტომი, 1973 წ. 5 ტომი გამოცემა „საბჭოთა საქართველო“, „ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია“ გამოცემა „თბილისი“ 1991 წ და ქართული ენის სახელმძღვანელო - რედაქცია „მაცნე“.
ლაივპრესი: რამდენი ხანი მუშაობდით წიგნზე „ჩქიმი ნინა“? რამდენად რთული ან მარტივი იყო ეს პროცესი?
ნარგიზ ბასარია: წიგნს „ჩქიმი ნინა“ თითქმის 6 წელი ვამზადებდი, მაშინ, როცა გაზეთ „გალის“ რედაქციაში ვმუშაობდი. ეს არის მუშაობის მძიმე წლები, როდესაც მიწევდა დავიწყებული მეგრული სიტყვების ძიება, რომელთა გარეშეც შეუძლებელი იყო ამა თუ იმ მასალის თარგმნა. ამჟამად, პოეტები და მწერლები მეგრულ ენაზე განსხვავებულად წერენ, გრამატიკის თვალსაზრისით, საერთო სისტემა არ არსებობს. მე უნდა დამემუშავებინა ერთიანი გრამატკული მიმართულება, წესები, პრინციპები, რათა მცოდნოდა როგორ მეწერა, პირობითად მაინც. ვფიქრობ, რომ ამ ეტაპზე დასახული მიზნები შევასრულე.
„ლაივპრესი“: „ჩქიმი ნინა“ არის მეგრული ენის შემსწავლელთათვის. რას შეიძლება მასში დაინტერესებული ადამიანი გაეცნოს? ანუ რა არის წარმოდგენილი წიგნში რომ აგვიხსნათ.
ნარგიზ ბასარია: წიგნში „ჩქიმი ნინა“ მოცემულია გრამატიკული მიმართულება, რომელიც განმარტავს, თუ როგორ წარმოითქმება და იწერება ესა თუ ის სიტყვა ასო-ბგერა ჷ-ს გამოყენებით. სიტყვები იწერება დაბოლოებებით, თუმცა, არა ფუძეებით, როგორც ახლა წერენ. მასში დიდი რაოდენობით არის ლამაზი, დავიწყებას მიცემული სიტყვები. მათ მე წლების განმავლობაში ვეძებდი და ისინი მოცემულია ორ ენაზე თარგმანით. ამ სიტყვების უფრო ადვილად დასამახსოვრებლად წიგნში არის კროსვორდები. ბევრია ნათქვამი მივიწყებულ მეგრულ ტრადიციებზეც.
„ლაივპრესი“: რამდენი ტირაჟით გამოიცა წიგნი?
ნარგიზ ბასარია: ტირაჟი უნდა ყოფილიყო 500 ცალი, თუმცა რამდენი გამოიცა, ამის შესახებ მე ინფორმაცია არ მაქვს.
„ლაივპრესი“: ჩვენი ინფორმაციით, ამ სახელმძღვანელოს შემოღებას გალის ქართულენოვან სკოლებში სოხუმი გეგმავს მომავალი წლიდან. თქვენ რა იცით ამის შესახებ? რამდენად რეალურია ეს ცნობები და როგორ იმუშავებს ეს წიგნი ამ სკოლებში?
ნარგიზ ბასარია: არ ვფლობ ამაზე ინფორმაციას. ამ წიგნმა სკოლებში რომ იმუშაოს, მასწავლებლებმა ის გზა უნდა განვლოს, რაც მე გავიარე.
„ლაივპრესი“: რა განწყობით შეხვდნენ ინფორმაციას, მეგრულ ენაზე სახელმძღვანელოს შემოღების შესახებ მშობლები, პედაგოგები, ბავშვები, ის ადამიანები, ვისაც ეს სიახლე შეეხებათ? ალბათ გსმენიათ, რა გამოხმაურებები მოჰყვა გალის რაიონში ამ ფაქტს.
ნარგიზ ბასარია: მეგრული და ქართული ერთი ფუძიდან მოდიან, ამიტომ ისინი ჩემთვის და ჩემი დებისა და ძმებისთვის ერთნაირად ახლო და ძვირფასია. ისევე, როგორც ჩემს ირგვლივ მრავალი ადამიანი, მეც ვფიქრობ, მეგრულ ენას აქვს არსებობის უფელბა, როგორც „ქართული კულტურის ოქროს ფონდს“ (ი.ჭავჭავაძე).
„ლაივპრესი“: გაქვთ ინფორმაცია, მოხდება თუ არა იმ პედაგოგების გადამზადება, ვინც ეს წიგნი უნდა ასწავლოს? ვგულისხმობ იმას, რომ მეგრული ალბათ იციან, უბრალოდ სკოლებში ამ ენის სწავლების პროცესი ახალი და სპეციფიკური იქნება.
ნარგიზ ბასარია: პედაგოგების გადამზადების შესახებ არ მაქვს ინფორმაცია და რამდენადაც ვიცი, მათ არ ჰყავთ მეგრული ენის სპეციალისტები.
„ლაივპრესი“: როგორ ფიქრობთ, რატომ გახდა აუცილებელი „ჩქიმი ნინას“ სკოლებში შეტანა?
ნარგიზ ბასარია: მე არ მესმის, თუ შესაძლებელია მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე რთული ენის - აფხაზურის შესწავლა, რატომ არ შეიძლება მეგრული ენის სწავლა, რატომ უნდა გაქრეს ის?
„ლაივპრესი“: ქართულ საზოგადოებაში აზრი ორად გაიყო იმ ფაქტთან დაკავშირებით, რომ მეგრულ ენაზე სწავლება მოხდება გალის ქართულენოვან სკოლებში. მაგალითად, ზუგდიდელების ნაწილი სოციალურ ქსელებში ცალსახად უარყოფითად არ შეხვედრია ამ სიახლეს. მათ მიიჩნიეს, რომ მეგრული საქართველოს სხვა სკოლებშიც უნდა ისწავლებოდეს და ამაში პრობლემას ვერ ხედავენ. ნაწილი კი ფიქრობს, რომ ეს „მეგრული სეპარატიზმის“ წახალისებას ნიშნავს და ეს პროცესები მოსკოვიდან იმართება. თქვენ რას იტყოდით ამასთან დაკავშირებით?
ნარგიზ ბასარია: დიახ, გალის რაიონში მეგრული ენის შესაძლო სწავლების ფაქტთან დაკავშირებით, ქართულ საზოგადოებაში აზრი ორად გაიყო. მე პირადად, ისევე როგორც ბევრი სხვა, ამაში ვერანაირ პრობლემას ვერ ვხედავ. პირადად ჩემთვის ეს არ არის „მეგრული სეპარატიზმის წახალისება“, რომელიც მოსკოვიდან იმართება. მე ზედმეტად პატრიოტი და კეთილსინდისიერი ვარ იმისთვის, რომ „მეგრული სეპარატიზმი“ წარმოვადგინო. განა შეიძლება „სეპარატიზმი“ უწოდო მეგრული ენისადმი სიყვარულს და მცდელობას, მისი შენარჩუნებისთვის რაიმე გააკეთო?
„ლაივპრესი“: ხომ არ გეგმავთ მეგრულ ენაზე სხვა წიგნის გამოცემასაც?
ნარგიზ ბასარია: მე მინდა ჩემი ახალი წიგნი გამოვცე, სახელწოდებით „უფსკერო ზღვა“. მასში წარმოდგენილია იგავები ეზოპეს სიუჟეტების მიხედვით, ასევე ლექსები, ისეთი ნაწარმოებების თარგმანები, როგორიცაა: შ.რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“, ნ.დუმბაძე „მე, ბებია, ილიკოდა ილარიონი“, სხვდასხვა ხალხის ანდაზები და გამონათქვამები მეგრულ, რუსულ და აფხაზურ ენებზე და ა.შ. მოხარული ვიქნებოდი, თუ ეს წიგნი თბილისში გამოიცემა.
„ლაივპრესი“: რითი იხელმძღვანელეთ ამ წიგნის შედგენისას, რომელი მასალებით?
ნარგიზ ბასარია: გამოყენებული ლიტერატურაა - ი.ყიფშიძე მეგრული ენის გრამატიკა, გამოცემა „სანქტ-პეტერბურგი“ 1914 წ, „გალის“ საარქივო მასალები, ო.ქაჯაია „მეგრულ-ქართული ლექსიკონი“ 1.2-3.ტ. გამოცემა „თბილისი“ 2001-2002 წლები, მ.ძაძამია „მეგრული ენის ლექსიკა და სიტყვათწარმომავლობა“, გამოცემა „თბილისი“ 2007 წ. წერილები, სტატიები, „საქართველოს ისტორიის ნარკვევები“ 2-4 ტომი, 1973 წ. 5 ტომი გამოცემა „საბჭოთა საქართველო“, „ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია“ გამოცემა „თბილისი“ 1991 წ და ქართული ენის სახელმძღვანელო - რედაქცია „მაცნე“.